Gwlad Ein Dyfodol

Mae ein planed wedi cynhesu 1ºC dros y ganrif ddiwethaf. Mae newid yn yr hinsawdd yn gwneud llanast ar ein bywyd gwyllt a’n cynefinoedd, ac yn peryglu bywydau a chartrefi pobl. Os bydd allyriadau’n parhau i godi ar y cyfraddau presennol, ymhen rhyw ddegawd fe fydd cynhesu o 1.5°C yn anochel fyddwn ni’n wynebu chwalfa yn yr hinsawdd. Byddai canlyniadau peidio â mynd i'r afael â newid hinsawdd, ar lefel fyd-eang a lleol, yn enbyd. Mae Rhaglen Amgylcheddol y Cenhedloedd Unedig, Llywodraeth Cymru a llawer o awdurdodau lleol yng Nghymru wedi cydnabod mai’r hyn sy’n ein hwynebu yw argyfwng. 

Rydym yn profi colled sylweddol o natur a achosir gennym ni fel pobl. Rydyn ni i gyd yn dibynnu ar natur am ein bwyd, aer, dŵr, ynni a defnyddiau crai. Mae natur a bioamrywiaeth yn gwneud bywyd yn bosibl, yn darparu buddion iechyd a chymdeithasol ac yn gyrru ein heconomi. 

Ers 1970, mae pwysau ar dirweddau a moroeddd amrywiol Cymru wedi arwain at golledion ac enillion i fioamrywiaeth. Fodd bynnag, mae adroddiad Sefyllfa Byd Natur 2019 yn dangos bod bywyd gwyllt Cymru, ar gyfartaledd, wedi prinhau yn ystod y degawdau diwethaf. Yng Nghymru, datgelodd yr adroddiad fod un o bob chwe rhywogaeth yn wynebu difodiant. Mae ymchwil gan Buglife, er enghraifft, wedi canfod bod y doreth o bryfed sy’n hedfan yng Nghymru, y mae cymaint o fywyd gwyllt yn dibynnu arnynt, wedi gostwng 55% mewn llai nag 20 mlynedd. Yn y cyfamser, mae dwy ran o dair o afonydd yn methu â chyflawni statws ecolegol da o dan y Gyfarwyddeb Fframwaith Dŵr. 

Mae’r system amaethyddol yn un o brif resymau pam ein bod ni’n colli  bioamrywiaeth yn y DU (fel y gwelir yn yr Adroddiad Sefyllfa Byd Natur, 2019) ac mae tir fferm yn cyfrif am bron i 90% o dir Cymru. Mae amaethyddiaeth yn cyfrannu 15% o allyriadau nwyon tŷ gwydr Cymru, llawer ohono’n fethan o dda byw, ac mae allyriadau amaethyddol wedi codi dros y degawd diwethaf. Yn fyd-eang, roedd angen ardal gyfwerth â 40% o faint Cymru i dyfu mewnforion Cymreig o goco, palmwydd, cig eidion, lledr, rwber naturiol, soya, pren, mwydion a phapur. Mae 30% o’r tir a ddefnyddir i dyfu mewnforion nwyddau o Gymru mewn gwledydd sydd wedi’u categoreiddio’n risg uchel neu uchel iawn ar gyfer datgoedwigo a cholli cynefinoedd. Mae llawer o’r rhain yn nwyddau amaethyddol a bwyd, fel y 190,000 tunnell o soya y flwyddyn sy’n cael ei fewnforio’n bennaf i Gymru ar gyfer porthiant da byw. Gweler ein Hadroddiad Cymru a Chyfrifoldeb Byd-eang am ragor o wybodaeth.

Gall ffermwyr fod yn rhan bwysig o’r ateb i’r argyfyngau ond nid yw’r system cymorth amaethyddol bresennol yn annog ac yn cefnogi ffermwyr yn effeithiol i wneud newidiadau i gefnogi byd natur a mynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd. 

Bydd Deddf Amaeth Cymru yn llywio datblygiad Cynllun Ffermio Cynaliadwy, a fydd yn brif ffynhonnell cymorth y Llywodraeth i ffermwyr Cymru yn y dyfodol. Yn dilyn trafodaeth hir, fe gafodd ei chymeradwyo gan y Senedd ym mis Mehefin 2023 a derbyn cydsyniad y Brenin ym mis Awst 2023 

Bydd y Cynllun Ffermio Cynaliadwy, fel y nodir ar hyn o bryd, yn talu ffermwyr am reoli tir yn gynaliadwy ar eu ffermydd. Er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn darparu system ffermio sy’n addas ar gyfer byd natur a chenedlaethau’r dyfodol, mae WWF Cymru yn credu bod yn rhaid i’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy gyflawni rheoli tir cynaliadwy fel amcan craidd, cefnogi ffermwyr i drosglwyddo i arferion ffermio adfywiol, darparu amgylchedd carbon sero net cyfoethog, a chefnogi symudiad tuag at system amaeth-ecolegol o’r fferm i’r fforc. Os gallwn ni drefnu pethau’n iawn, bydd ffermwyr yn cael eu talu am ‘sut’ y maent yn cynhyrchu bwyd. Mewn geiriau eraill, rydym am i ffermwyr gael eu talu am arferion sy’n hybu cynaliadwyedd ac yn sicrhau canlyniadau fel: 

• Dŵr glân 
• Aer glân 
• Priddoedd iach 
• Mwy o orchudd coed 
• Corsydd mawn wedi'u hadfer 
• Llai o allyriadau nwyon tŷ gwydr 
• Gwell cynefinoedd i fywyd gwyllt 
• Mwy o fioamrywiaeth 
• A mwy! 

Mae WWF Cymru yn credu y bydd hyn nid yn unig yn gwella’r amgylchedd ond hefyd yn gweithio i wella proffidioldeb a chynhyrchiant ffermydd trwy leihau costau mewnbynnau a chynnig ffynonellau newydd o incwm. Mae WWF Cymru wedi archwilio sut gallai hyn edrych mewn cyfres o astudiaethau achos ffermio yng Nghymru, sef straeon Gwlad Ein Dyfodol. 

Y llynedd cynhaliodd WWF arolwg barn yn y Gymru Wledig. Naethon ni ddarganfod fod pobl ar draws Gogledd, Canolbarth a Gorllewin Cymru’n cefnogi newidiadau mawr yn y ffordd y caiff ffermwyr Cymru eu hariannu. 

Datgelodd yr arolwg o 1,000 o ymatebwyr a gynhaliwyd gan Opinion Research Services (ORS), fod 96% o drigolion cefn gwlad Cymru yn cytuno bod gan ffermwyr Cymru ran bwysig i’w chwarae wrth ddiogelu byd natur ac mae 88% yn cytuno bod gan ffermwyr ran bwysig i’w chwarae wrth fynd i’r afael â’r newid yr hinsawdd. 

Ac eto dim ond traean o’r trigolion (34%) sy’n cytuno bod ffermwyr eisoes yn gwneud digon dros fyd natur, ac mae’r mwyafrif (60%) yn cytuno mai dim ond os yw ffermwyr yn gwneud newidiadau i warchod natur a’r hinsawdd y dylid rhoi cymorth ariannol gan y llywodraeth. Mae hyn mewn gwrthgyferbyniad llwyr â'r taliadau presennol ar sail ardal. Mae mwy am hyn yma. 

Mae natur yn dirywio ar mewn ffordd ddigynsail yn hanes dynoliaeth, gyda miliwn o rywogaethau bellach dan fygythiad o ddiflannu ledled y byd. Datgelodd Adroddiad Planed Fyw diweddar WWF fod maint poblogaeth bywyd gwyllt yn fyd-eang wedi gostwng bron 70% ar gyfartaledd mewn dim ond 50 mlynedd. Yma yng Nghymru datgelodd yr adroddiad Cyflwr Natur diweddaraf fod un o bob chwe rhywogaeth yng Nghymru yn wynebu difodiant. Mae ymchwil gan Buglife wedi canfod bod nifer y pryfed sy’n hedfan yng Nghymru, y mae cymaint o fywyd gwyllt yn dibynnu arnynt, wedi gostwng 55% mewn llai nag 20 mlynedd, tra bod dwy ran o dair o afonydd yn methu â chyflawni statws ecolegol da o dan y Gyfarwyddeb Fframwaith Dŵr.

Uwchgynhadledd bioamrywiaeth y Cenhedloedd Unedig, COP15, a gynhaliwyd ym Montreal ym mis Rhagfyr 2022 oedd y cyfle gorau yn y byd i gytuno ar ateb byd-eang i atal a gwrthdroi colled byd natur y degawd hwn.

Ar ôl pythefnos lawn o drafodaethau, daeth COP15 i ben gyda chytundeb carreg filltir yn ei le i atal a gwrthdroi colledion bioamrywiaeth erbyn 2030 – nod byd-eang sy’n cyfateb i darged hinsawdd 1.5C°. Er bod angen gwneud mwy i fynd i’r afael â’r hyn sy’n achosi colled byd natur, mae’r uchelgais byd-eang y cytunwyd arno yn COP15 yn hanfodol i’n goroesiad ac os ydym am ddod â’n planed yn ôl o’r dibyn a chwrdd â maint yr argyfwng natur. Mae bron i 200 o wledydd wedi llofnodi'r Confensiwn ar Amrywiaeth Fiolegol a byddant yn awr yn cael y dasg o weithredu'r cytundeb hwn.

Fe roddodd Llywodraeth Cymru groeso cynnes i’r cytundeb hwn. Dywedodd ein Gweinidog Newid Hinsawdd Julie James y dylai Cymru allu dod yn arweinydd byd-eang o ran ei weithredu, o ran coedwigaeth ac adfer natur a sicrhau statws amgylcheddol da i 30% o’n tir erbyn 2030. Gan fod tua 90% o Gymru yn cael ei ffermio, polisi amaethyddol yw’r dull allweddol sydd gan Lywodraeth Cymru i gyflawni hyn. Mae WWF Cymru wedi ymgyrchu o blaid gynnwys cyfeiriad at gytundeb COP15 yn y Bil Amaeth a aeth drwy'r Senedd yn gynharach eleni. Roeddem wrth ein bodd fod hyn wedi digwydd yn y pen draw. Yn benodol, diwygiwyd Memorandwm Esboniadol y Bil i gydnabod pwysigrwydd y Bil o ran cyflawni ymrwymiadau Cymru sy’n deillio o Gytundeb COP15. 

O dan y cynlluniau presennol ar gyfer y Cynllun Ffermio Cynaliadwy, byddai’n rhaid i ffermydd sy’n ymuno â’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy ymrwymo fel arfer i gyrraedd 10% o orchudd coed ar y fferm o fewn pum mlynedd. Ond mae fferm gyffredin yng Nghymru eisoes yn cynnwys tua 7% o goed¹. Byddai'r coed hynn yn cyfrif tuag at y 10% ac ar ben hynny, mae ardaloedd na ellir eu plannu fel corsydd mawn neu ardaloedd sydd wedi'u gorchuddio â chraig wedi'u heithrio o'r gofyniad hwn. Bydd rheolau arbennig hefyd ar gyfer tenantiaid y mae eu tenantiaethau yn atal plannu coed.

Mae Comisiwn y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd wedi datgan fod plannu coed yn y mannau cywir yn un o’r camau gweithredu sy’n angenrheidiol i gyrraedd niwtraliaeth garbon erbyn 2050. Er mwyn cyrraedd y ‘llwybr cytbwys’ a nodir gan y Comisiwn, mae angen i Gymru weld newid sylweddol o ran plannu coed i fynd i’r afael â’r argyfwng hinsawdd. Er mwyn cyrraedd targedau’r Comisiwn ar y Newid yn yr Hinsawdd, mae angen i Gymru blannu tua 5,000 hectar y flwyddyn. Yn nhymor plannu 2022-23, dim ond 1,190 hectar² o goetir a blannwyd, dim ond 23% o’r hyn sydd ei angen.

Gan fod tua 90% o dir Cymru yn dir amaeth, gallai’r gofyniad plannu coed o fewn y Cynllun Ffermio Cynaliadwy gynnig y newid sylweddol sydd ei angen i gyflawni’r targedau hyn.  O’u plannu yn y mannau cywir, gall coed fod yn ased sylweddol i’r fferm, gan ddarparu cysgod i dda byw o’r gwynt a’r haul, amddiffyn y pridd rhag erydiad, cynyddu bioddiogelwch a lleihau perygl llifogydd. Gallant hefyd ddarparu cynefin i bryfed peillio hanfodol a gwneud defnydd cynhyrchiol o ardaloedd o'r fferm sydd o werth amaethyddol cyfyngedig.

Wedi dweud hynny, ni fydd yn rhaid i ffermwyr ymuno â'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy. Eu dewis nhw yw hyn, er ei bod hi’n debygol y bydd y rhai sy’n dewis peidio yn gweld y byddan nhw’n dal i gael eu rhwymo gan y safonau gofynnol er mwyn osgoi llygredd dŵr ac allyriadau annerbyniol o uchel o nitradau ac amonia.

1. Yn ôl Adroddiad Ystadegau Coedwigaeth 2023 Forest Research, roedd 124,000 ha o goetir fferm yng Nghymru yn 2021. Mae tua 1,600,000 ha o dir fferm yng Nghymru.

2. Yn ôl Adroddiad Ystadegau Coedwigaeth Dros Dro 2023 Forest Research.